Παγκοσμίως οι ανοϊκοί ασθενείς είναι 44 εκατ. και αναμένεται να φτάσουν τα 65,7 εκ. μέχρι το 2030 και τα 115,4 εκατομμύρια μέχρι το 2050. Στην Ευρώπη οι ανοϊκοί ασθενείς είναι σήμερα 10 εκατ. και στην Ελλάδα εκτιμάται ότι ανέρχονται σε 200.000.
Παράλληλα, όμως έρχονται στο προσκήνιο και οι έρευνες, οι επενδύσεις και η συνεργασία στο επιστημονικό πεδίο που στοχεύουν αφενός στον έλεγχο του κοινωνικού κόστους της άνοιας, όσο και στην προσφορά αξιοπρέπειας και ποιότητας ζωής στους πάσχοντες και στις οικογένειές τους.
Τι είναι και πότε εμφανίζεται η άνοια
Στις μέρες μας, παρατηρείται μια χωρίς προηγούμενο αύξηση του αριθμού των ατόμων της τρίτης ηλικίας. Στις αναπτυγμένες χώρες, η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης «αποκάλυψε» την άνοια (α στερητικό + νους, απώλεια του νου) με πιο συχνή μορφή της τη νόσο Αλτσχάιμερ (50% του συνόλου των περιστατικών άνοιας ) ως ένα μείζον ιατρικό, κοινωνικό και οικονομοτεχνικό πρόβλημα.
Στο παρελθόν, η απώλεια της μνήμης θεωρούνταν φυσιολογική συνέπεια των γηρατειών. Σήμερα η άποψη αυτή δεν γίνεται δεκτή. Είναι γεγονός ότι η ικανότητα να συγκρατούμε πληροφορίες στη μνήμη μας ελαττώνεται φυσιολογικά με το πέρασμα του χρόνου, με αποτέλεσμα οι ηλικιωμένοι να δυσκολεύονται να θυμηθούν πρόσφατα γεγονότα και ονόματα προσώπων. Αυτές όμως οι δυσκολίες είναι τόσο ήπιες, ώστε δεν δημιουργούν σοβαρά προβλήματα στην καθημερινή ζωή των ηλικιωμένων.
Ωστόσο ο κίνδυνος για ανάπτυξη άνοιας αυξάνεται με τη γήρανση και η νόσος είναι εξαιρετικά συχνή στις μεγάλες ηλικίες: το 2% του πληθυσμού ηλικίας 65-74 έχει άνοια, ποσοστό που ανεβαίνει στο 19% για τις ηλικίες 75-84 και στο 42% για τους μεγαλύτερους των 85 ετών.
Άνοια είναι η κλινική εκδήλωση της απώλειας πνευματικών ικανοτήτων που προϋπήρχαν, ως αποτέλεσμα δυσλειτουργίας του ανθρώπινου εγκεφάλου. Η δυσλειτουργία αυτή μπορεί να οφείλεται σε μια σειρά νευρολογικών νόσων με συχνότερη τη νόσο Αλτσχάιμερ. Αναφέρονται επίσης η αγγειακή άνοια (άνοια λόγω εγκεφαλικών επεισοδίων), η Παρκινσονική άνοια (άνοια ως αποτέλεσμα της νόσου του Πάρκινσον), η άνοια με σωμάτια Lewy, η μετωποκροταφική άνοια κλπ.
Η νόσος Αλτσχάιμερ και τα συμπτώματα
Η νόσος Αλτσχάιμερ χαρακτηρίζεται από την εναπόθεση στον εγκέφαλο δύο παθολογικών πρωτεϊνών, του β-αμυλοειδούς και της πρωτεΐνης «τ», εναπόθεση που οδηγεί σε δυσλειτουργία και στη συνέχεια σε θάνατο των νευρικών κυττάρων.
Εκφράζεται με μια σειρά συμπτωμάτων
-Διαταραχές μνήμης, ιδιαίτερα της πρόσφατης μνήμης (π.χ. επανάληψη της ίδιας ερώτησης πολλές φορές)
-Διαταραχές της ικανότητας κατανόησης και έκφρασης του λόγου
-Διαταραχές των οπτικοχωρικών δυνατοτήτωνς (π.χ. απώλεια προσανατολισμού, δυσκολία χρήσης μέσων μεταφοράς, ατυχήματα κατά την οδήγηση)
-Διαταραχές της κρίσης (π.χ. μειωμένη αντίληψη και αποδοχή της απώλειας μνήμης, αδυναμία λήψης αποφάσεων για τον εαυτό τους και τους άλλους)
Η νόσος Αλτσχάιμερ εκτός από τα νοητικά προβλήματα παρουσιάζει και συμπτώματα ψυχιατρικού χαρακτήρα. Τα συμπτώματα αυτά οφείλονται κυρίως σε χημικές αλλαγές στον εγκέφαλο ως αποτέλεσμα της νόσου και είναι εξαιρετικά συχνά. Οι αλλαγές στη διάθεση (π.χ. κατάθλιψη), συμπεριφορά που χαρακτηρίζεται από επιθετικότητα/ευερεθιστότητα/αρνητισμό/ πείσμα και παραληρήματα (π.χ. καχυποψία έναντι είτε ξένων είτε οικείων προσώπων) και ψευδαισθήσεις (κυρίως οπτικές, όπως π.χ. οικείων προσώπων από το παρελθόν που δεν βρίσκονται εν ζωή) είναι τα κύρια συμπτώματα.
Πότε εμφανίζεται
Η έναρξη της νόσου Αλτσχάιμερ είναι αργή και προοδευτική, με τα συμπτώματα να εκδηλώνονται με διαφορετικό τρόπο σε κάθε ασθενή και να επιδεινώνονται με την πρόοδο της νόσου. Συνήθως, αλλά όχι απαραίτητα, οι διαταραχές της μνήμης είναι το πρωιμότερο σύμπτωμα, ακολουθούμενο από τα υπόλοιπα. Η νόσος Αλτσχάιμερ, σταδιακά οδηγεί στην προοδευτική πλήρη αποδιοργάνωση της προσωπικότητας του ασθενούς. Τα άλλα ανοϊκά σύνδρομα εμφανίζουν παρόμοια εκπτωτική εικόνα. Από την έναρξη των συμπτωμάτων μέχρι τα τελικά στάδια της νόσου μεσολαβούν κατά μέσο όρο 6 έως 10 χρόνια. Ωστόσο, η ταχύτητα εξέλιξης της νόσου ποικίλει από ασθενή σε ασθενή (π.χ. μπορεί να είναι ταχύτερη από 6 ή να διαρκέσει και 15 ή 20 έτη).
Οι αιτίες
Οι αιτίες της νόσου Αλτσχάιμερ δεν είναι εν πολλοίς γνωστές. Φαίνεται ότι γενετικοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο. Ταυτόχρονα, περιβαλλοντικοί παράγοντες συμπεριλαμβανομένων αγγειακών νόσων (π.χ. διαβήτης, υπέρταση, δυσλιπιδαιμία), και τρόπου ζωής (π.χ. εκπαίδευση, επάγγελμα, πνευματικές, κοινωνικές δραστηριότητες, φυσική άσκηση, δίαιτα κλπ), φαίνεται να επηρεάζουν την πιθανότητα ανάπτυξης της νόσου.
Η αντιμετώπιση
Το κλειδί για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της νόσου Αλτσχάιμερ επισημαίνουν οι ειδικοί είναι η έγκαιρη διάγνωσή της. Όσο νωρίτερα γίνει η διάγνωση της νόσου, τόσο καλύτερα είναι τα αποτελέσματα της θεραπείας. Ο οικογενειακός γιατρός, ο νευρολόγος ή ο ψυχίατρος, ειδικευμένος σε προβλήματα μνήμης θα αξιολογήσει το πρόβλημα, θα ενημερώσει για τις εξετάσεις που πρέπει να γίνουν και θα καθοδηγήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τον ασθενή. Σήμερα υπάρχουν φάρμακα τα οποία ελέγχουν τα συμπτώματα της νόσου και εξασφαλίζουν στον ασθενή καλή ποιότητα ζωής. Επιπλέον, υπάρχουν μη φαρμακευτικές θεραπείες, οι οποίες μπορούν να κρατήσουν τις νοητικές λειτουργίες του ασθενούς σε καλή κατάσταση για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Το επιστημονικό «οπλοστάσιο» για τη νόσο
Τα τελευταία χρόνια έχουν σημειωθεί σημαντικές πρόοδοι στην πρόληψη, τη διάγνωση και την θεραπεία της νόσου Αλτσχάιμερ και των άλλων μορφών άνοιας. Έχουν αυξηθεί σημαντικά οι γνώσεις των επιστημόνων για τους παράγοντες κινδύνου και τους προστατευτικούς παράγοντες, γεγονός που επιτρέπει να μιλάμε για πρόληψή της.
Η διάγνωση σε πρώιμα στάδια είναι εφικτή με προηγμένες μεθόδους (PIB PET- τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων, ογκομετρική MRI, δείκτες στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό, γενετικός έλεγχος, νευροψυχολογικές δοκιμασίες), ώστε να επιτρέπεται η εφαρμογή πολλαπλών παρεμβάσεων φαρμακευτικών ή μη.
Έχουν ταυτοποιηθεί 34 προδιαθεσικά γονίδια για τη Νόσο Alzheimer. Συνολικά, ο κίνδυνος νόσησης των πρώτου βαθμού συγγενών των ατόμων με Νόσο Alzheimer είναι 3-4 φορές μεγαλύτερος από τα άτομα χωρίς οικογενειακό ιστορικό.
Δίδονται συμπτωματικές θεραπείες που διατηρούν τη λειτουργικότητα και την ποιότητα ζωής ασθενών και φροντιστών (Αναστολείς χολινεστερασών - Μεμαντίνη). Πάνω από 100 φάρμακα δοκιμάζονται κλινικά σε ανθρώπους αυτή τη στιγμή.
Οι οργανώσεις Alzheimer παίζουν σημαντικό ρόλο στη συνολική διαχείριση της νόσου. Η έγκαιρη διάγνωση της άνοιας έχει σημασία γιατί η νόσος επηρεάζει όχι μόνο τον ασθενή, αλλά και το οικογενειακό του περιβάλλον, συχνά δημιουργεί στους φροντιστές συναισθήματα θυμού, ντροπής, ενοχών και πένθους, φέρνοντάς τους στα ψυχικά και σωματικά όριά τους.
Η πρόληψη της άνοιας
Οι σημαντικότεροι παράγοντες κινδύνου που έχουν διαπιστωθεί για τη νόσο Αλτσχάιμερ είναι η γενετική προδιάθεση και η αύξηση της ηλικίας, παράγοντες μη τροποποιήσιμοι.
Ωστόσο, υπάρχουν και τροποποιήσιμοι παράγοντες όπως είναι οι καρδιαγγειακοί παράγοντες, το κάπνισμα, οι κακώσεις της κεφαλής, η κατάθλιψη, διάφορα φάρμακα (οιστρογόνα, αντιυπερτασικά, αντιλιπιδαιμικά, αντιφλεγμονώδη κ.ά.), οι παράγοντες που επηρεάζουν τα νοητικά αποθέματα (IQ, εκπαίδευση, επάγγελμα, πνευματικές, κοινωνικές δραστηριότητες, φυσική άσκηση κ.ά.) και οι διατροφικοί παράγοντες.
Οι καρδιαγγειακοί παράγοντες προδιαθέτουν για αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια και αγγειακή άνοια. Πρόσφατες μελέτες παρέχουν ενδείξεις ότι διαβήτης, υπέρταση, δυσλιπιδαιμία, και παχυσαρκία στη μέση ηλικία πιθανώς να αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης νόσου Αλτσχάιμερ μερικές δεκαετίες αργότερα.
Οι εγκεφαλικές κακώσεις - σε οποιαδήποτε ηλικία- που έχουν ως αποτέλεσμα διάσειση και απώλεια συνείδησης για μεγάλο χρονικό διάστημα, φαίνεται να αυξάνουν την πιθανότητα για νόσο Αλτσχάιμερ.
Άνθρωποι με μεγαλύτερα νοητικά αποθέματα πιθανώς μπορούν να αντισταθμίσουν τις βλάβες τύπου νόσου Αλτσχάιμερ στον εγκέφαλό τους, ώστε να εκδηλώνουν τη νόσο αργότερα ή και καθόλου.
Πολλές μελέτες δείχνουν ότι άνθρωποι με υψηλότερο IQ, περισσότερα χρόνια εκπαίδευσης, περισσότερο απαιτητικά επαγγέλματα και περισσότερες δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου (πνευματικές, κοινωνικές, σωματικές) έχουν μικρότερες πιθανότητες ανάπτυξης νόσου Αλτσχάιμερ.
Ο κύριος περιβαλλοντικός παράγοντας που έχει συσχετιστεί με τη νόσο Αλτσχάιμερ είναι η διατροφή. Μεγαλύτερη πρόσληψη βιταμινών C, Ε, Β6, Β12 και φυλλικού οξέος, φλαβονοειδών, ακόρεστων λιπαρών και μέτρια κατανάλωση αλκοόλ έχουν συσχετιστεί με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης νόσου Αλτσχάιμερ. Νεότερα δεδομένα υποδηλώνουν ότι η Μεσογειακή Δίαιτα πιθανώς σχετίζεται και με μειωμένη πιθανότητα για νόσο Αλτσχάιμερ.
10 Προειδοποιητικά σημεία της νόσου Αλτσχάιμερ
Μη συγκράτηση ονομάτων και φυσιογνωμιών.
Δυσκολία έκφρασης και αναζήτησης των κατάλληλων λέξεων.
Απώλεια συχνή προσωπικών αντικειμένων (γυαλιά, χάπια, κλειδιά).
Κενά μνήμης σε πρόσφατα γεγονότα αλλά όχι και στα παλαιότερα.
Δυσκολία να διεκπεραιωθούν εργασίες που παλαιότερα γίνονταν πολύ εύκολα, π.χ. μαγείρεμα, οδήγηση.
Δυσκολία στον προγραμματισμό δραστηριοτήτων και οργάνωσης της καθημερινότητας.
Απώλεια προσανατολισμού σε περιοχές γνώριμες.
Δυσκολία στις ημερομηνίες, τα ραντεβού και τις υποχρεώσεις.
Αλλαγές στη διάθεση και την προσωπικότητα.
Προβλήματα με τη μνήμη που δυσκολεύουν συνεχώς την καθημερινή ζωή.
Πηγή: Εταιρεία Νόσου Alzheimer και Συναφών Διαταραχών Αθηνών (μη κερδοσκοπικός οργανισμός, ο οποίος ιδρύθηκε το 2002 από συγγενείς ανοϊκών ασθενών και επαγγελματίες υγείας που ασχολούνται με τη νόσο Αλτσχάιμερ)
